ایران و سازمان همکاری شانگهای؛ ظرفیت‌های مکمل، منافع متقابل

رهبران کشورهای عضو این سازمان در سپتامبر ۲۰۲۱ (شهریور ۱۴۰۰ ) در اجلاس دوشنبه پایتخت تاجیکستان از نامزدی ایران حمایت کردند. به ویژه، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، به نفع مشارکت کامل تهران در کار سازمان همکاری شانگهای صحبت کرد و سرگئی لاوروف، رئیس وزارت امور خارجه روسیه نیز اخیرا گفت که مسکو در نظر دارد مشارکت های مبتنی بر منافع کشورهای شرکت کننده را ارتقا دهد. نمونه بریکس و اوراسیا. ضمناً در پایان ژوئن ۲۰۲۲، ایران به همراه آرژانتین برای پیوستن به بریکس اقدام کردند.

استفاده از ظرفیت های اقتصادی ایران به ویژه برای امنیت انرژی می تواند به ویژه برای کشورهای سازمان همکاری شانگهای مفید باشد. ایران دارای نفت (جایگاه پنجم جهان)، گاز (دوم) است. این کشور توسعه یافته ترین شبکه راه آهن و بزرگراه را در منطقه دارد که با اکثر کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در ارتباط است. در سال های اخیر، بنادر به ویژه در خلیج فارس به طور فعال نوسازی شده اند. از نظر استراتژیک موقعیت جغرافیایی مهمی را اشغال می کند. از طریق خلیج فارس به بازارهای جهانی و منطقه میادین نفت و گاز و از طریق خزر – به کشورهای آسیای مرکزی، به ماوراء قفقاز دسترسی دارد.

ایران در حال حاضر به همراه افغانستان، بلاروس و مغولستان چهار کشور ناظر در سازمان همکاری شانگهای  هستند.

یکی از برنامه های مهم این اجلاس، موضوع تداوم گسترش اعضای سازمان همکاری شانگهای خواهد بود. در نشست سمرقند قرار است یادداشت تعهد ایران به عنوان یکی از گام های اساسی پیوستن این کشور به اعضای اصلی این سازمان امضا شود. همچنین موضوع هایی چون اعطای حق مشارکت گفت‌وگو به مصر، قطر، عربستان سعودی و تصمیم‌گیری درباره آغاز روند پذیرش بلاروس در سازمان همکاری شانگهای و اعطای وضعیت شریک گفت‌وگو به بحرین (و مالدیو) نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

به گفته نویسنده پذیرش ایران در سازمان همکاری شانگهای که هم اکنون عنوان ناظر را دارد در تاریخ ۱۴ تا ۱۵ سپتامبر ( ۲۴ و ۲۵ شهریور) در سمرقند که اجلاس بعدی کشورهای سازمان همکاری شانگهای در آنجا برگزار می شود اجرایی خواهد شد.

علی ابراهیمی‌تورکمان، دانشجوی فارغ‌التحصیل دانشگاه دولتی روسیه برای علوم انسانی هم گفت که ایران پس از پیوستن به سازمان همکاری شانگهای می‌تواند به طور مؤثر در برابر فشار غرب مقاومت کند و نادرست بودن ایده خود را به عنوان یک کشور اثبات کند که از تروریسم حمایت می کند. جمهوری اسلامی در حوزه اقتصاد منتظر رشد سرمایه گذاری خارجی است، از جمله اینکه قلمرو کشور برای کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای که به دریاهای جنوب دسترسی ندارند، کوتاه ترین مسیر برای رسیدن به بازارهای جهانی خواهد شد.

این کارشناس گفت: «در واقع، پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای به خودی خود این مفهوم را حذف خواهد کرد.

 احتمال تشدید چالش ها و تهدیدات منطقه ای در مواجهه با تروریسم، قاچاق مواد مخدر، مهاجرت غیرقانونی و یک فاجعه انسانی وجود دارد. سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک عنصر مهم در معماری امنیتی اوراسیا، پتانسیل خوبی برای مقابله با این تهدیدات دارد. در طول سال‌های وجود سازمان همکاری شانگهای، چارچوب قانونی محکمی در این سازمان ایجاد شده و مکانیسم‌های هماهنگی برای مقابله با تهدیدات منطقه‌ای ایجاد شده است. منافع ملی و امنیت کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای مستقیماً با وضعیت افغانستان مرتبط است. به همین دلیل است که موضوع افغانستان همواره در دستور کار این سازمان بوده است و ایران در این مورد نقش مهمی می تواند ایفا کند. با وجود اختلافات در حال ظهور بین کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در مورد مسئله افغانستان، یک موضع مشترک در اجلاس سالگرد این سازمان در سپتامبر ۲۰۲۱ در دوشنبه ایجاد شد. تمامی اعضای سازمان همکاری شانگهای از حل مشکل افغانستان از طریق ابزارهای سیاسی و دیپلماتیک حمایت و بر ضرورت تشکیل یک دولت فراگیر تاکید کردند

در ضمن باید اضافه کرد که ایران برای اینکه بتواند بیشترین بهره اقتصادی را از همکاری با سازمان ببرد باید مسائل خود را با غرب و آمریکا به سمت حل و فصل پیش برد و تعاملات سیاسی و تجاری خود را متوازن سازد. بهترین سیاست برای جمهوری اسلامی ایجاد توازن سیاسی و اقتصادی بین غرب و شرق است.

این امکان وجود دارد که همه اعضای سازمان بتوانند از ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای بهره مند شوند. این روزنامه نگار معتقد است برای چین، ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای از نظر دسترسی به بنادر دریای سیاه و همکاری با خاورمیانه حائز اهمیت است. برای ازبکستان، چشم‌اندازهای جدیدی برای مشارکت سودمند متقابل و نه تنها رشد تجارت دوجانبه، بلکه ارتقای برنامه‌های تبادل فرهنگی و بشردوستانه باز می‌کند.

در مقاله این رسانه روسی آمده است: ازبکستان مانند سایر کشورهای آسیای مرکزی به کریدور ایران منتهی به ارتباطات دریایی بین المللی دسترسی پیدا می کند: بنادر بندرعباس و چبهار که چشم اندازهای جدیدی را برای آینده باز می کند.

مزایای متقابل ایران و سازمان همکاری شانگهای

موسی مصطفی اف یک شرق شناس نیز به Civil Forces.ru گفت که پیوستن به سازمان همکاری شانگهای قبل از هر چیز برای خود ایران ضروری است، زیرا این امر امنیت جمهوری اسلامی را تضمین می کند و به رهایی از انزوای بین المللی کمک می کند.

به گزارش روز چهارشنبه ایرنا، با توجه به اینکه ایران قرار است در نشست ۲۴ و ۲۵ شهریور سران سازمان همکاری های شانگهای در سمرقند ازبکستان یاداشت تعهدات خود برای عضویت رسمی را امضا کند این سوال مطرح است که  چه منافعی از الحاق ایران به سازمان همکاری شانگهای ، عاید هر یک از دو طرف می شود.

بر اساس گزارش این سایت مهم روسی که زیر نظر وزارت خارجه روسیه است: پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای را می توان مرحله مهمی در شکل گیری سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک نهاد بین المللی بالغ تر نامید. تا به امروز، این سازمان بر مبارزه با تروریسم، جدایی طلبی و افراط گرایی متمرکز بوده است، اگرچه وظایف آن به آن اجازه می دهد تا با طیف وسیع تری از مسائل مقابله کند. گسترش عضویت، مشروعیت سازمان همکاری شانگهای را افزایش می دهد. با این حال، همزمان انتظارات از این سازمان به عنوان یک نیروی جهانی نیز رو به افزایش است. برای توجیه آنها، سازمان همکاری شانگهای باید مسئولیت بیشتری را بر عهده بگیرد و به مسائل امنیتی محدود نشود.

البته حضور ایران در سازمان همکاری شانگهای می تواند متنوع ترین پیامدها را داشته باشد. ایران به عنوان یک کشور با سیستم حمل و نقل توسعه یافته به عنوان منبع انرژی برای اعضای سازمان همکاری شانگهای از نظر اقتصادی سودمند است. ایران از ابتدای دهه ۹۰ اقتصاد خود را بر مبنای بازاری توسعه داده و سیاست جذب سرمایه گذاری خارجی را در پیش گرفته است. و از نظر اقتصادی، حضور ایران می تواند به ایجاد بازار مشترک هم در چارچوب سازمان همکاری شانگهای و هم در کشورهای آسیای مرکزی کمک کند.

ثانیا، ایران بعنوان پلی است از سازمان‌ شانگهای یعنی ناتوی شرق به سوی سازمان نظامی ناتو که ترکیه عضو و ستون شرقی آن محسوب می شود. از آنجا که یکی از اهداف عمده سازمان شانگهای مبارزه با تروریسم، ترافیک مواد مخدر و امنیت مرزها است، ایران که خود قربانی اقدامات تروریستی و از مبارزان علیه تروریسم و مواد مخدر به شمار می آید، با موقعیت جغرافیایی خاص خود می تواند به اهداف سازمان کمک کند و لذا موقعیت استراتژیک  سازمان را ارتقا خواهد بخشید.